PHỞ GÀ
Ở Hà Nội, có hai ngày trong tuần mà những người “chuyên môn ăn
phở” bực mình: thứ Sáu và thứ Hai. Hai ngày đó là hai ngày không thịt bò. Anh
nào nghiện thịt bò, nhớ phở bò hai hôm ấy như gái nhớ trai, như trai nhớ gái.
Đặc biệt nhất là phở Tráng, hai ngày đó, nhất định “treo đòn
gánh” không chịu bán miếng phở nào, trong khi các bạn đồng nghiệp của anh thay
đổi phương thức xoay ra bán phở gà cả bọn. Phở gà? Tráng phản đối ra mặt. Cái
lý gì mà một nắm bánh phở dẻo quẹo như thế lại cho hòa hợp với một thứ thịt ăn
cứng đờ đờ, mà lại nhạt, mà lại đoảng vị, không thể nào “sánh đôi” được với cái
nước dùng để làm thành một “đại thể” nhịp nhàng?
Có một số người thạo phở cũng nghĩ như Tráng vậy. Họ không chịu
ăn phở gà. Nhưng đa số đã mắc nghiện phở rồi, buổi sáng, không có bát phở nóng
để ăn không chịu được, nên cũng cứ phải ăn và rồi cũng quen đi.
Thật ra công việc so sánh phở bò và phở gà không thể thành được
vấn đề, nhưng một buổi sáng mùa thu rỗi rãi, trời hơi lành lạnh, mà ngồi ăn một
bát phở gà, có đủ rau mùi, hành sống, vừa ăn vừa nghĩ thì phở gà cũng có một
phong vị riêng của nó, khác hẳn phở bò. Điều người ta nhận thấy trước nhất là
phở gà thanh hơn phở bò: thịt dùng vừa đủ chứ không nhiều quá: ở giữa đám bánh
phở nổi lên mấy miếng thịt gà thái nhỏ xen mấy sợi da gà vàng màu nhạt, điểm
mấy cuộng hành sống xanh lưu ly, mấy cái rau thơm xanh nhàn nhạt, vài miếng ớt
đỏ: tất cả những thứ đó tắm trong một thứ nước dùng thật trong đã làm cho bát
phở gà có phong vị của một nàng con gái thanh tân - nếu ta so sánh bát phở bò
với một chàng trai mà hào khí bốc lên ngùn ngụt.
Thường thường, ngoài thịt gà thái mỏng ra, một bát phở gà vẫn có
những miếng gan, mề, lòng, tiết, thái nhỏ để đệm vào cho thêm vui mắt và vui
miệng.
Những thứ đệm này, thường ra, vẫn luộc như thịt mà thôi; nhưng
có một hai hàng phở, muốn cải cách, đã đem thái hạt lựu tất cả những thứ đó,
gia thêm mộc nhĩ và hành tây, đem xào lên vừa chín để điểm vào mỗi bát phở từng
thìa nhỏ một.
Ăn như thế thì thơm, nhưng có người không ưa vì ngấy; ngoài ra,
khi chan nước vào không còn vẻ gì thanh nhã - một điểm mà những người thích phở
gà mong đợi.
Chính cũng vì thế mà phong trào “phở gà xào nhân” như nhân bánh
cuốn không được tiến triển mấy, và bây giờ tất cả Hà Nội chỉ còn có hai hàng
làm theo phương pháp ấy mà thôi.
Hầu hết đều chú ý về cái phần “thanh” của phở: nước ngọt mà
không ngọt mì chính, nhưng ngọt bằng xương; thịt không xác, nhưng béo mềm, mà
không ngấy.
Vì thế, những hàng phở gà ngon vẫn thường dùng gà mái, ăn thơm
mà mềm. Về điểm này, có một hàng phở gánh, đỗ ở dưới một gốc si phố Huyền Trân
Công Chúa đặc biệt lưu ý tới, mà cũng đặc biệt nữa là người hàng phở này quanh
năm chỉ bán phở gà, nhất quyết làm khác hẳn phở Tráng, không bán phở bò, “dù có
thể làm được phở bò ngon”.
BÁNH ĐÚC
Có những thứ quà Việt Nam mà mình sinh ra làm người Hà Nội,
thoạt đầu, không thấy thú gì cho lắm, nhưng vì có những nguyên nhân tế nhị, sau
này ăn vào cũng thấy hay hay.
Lúc còn nhỏ tuổi, tôi dửng dưng với bánh đúc vô cùng. Chết một
nỗi nhà tôi lại là một nhà cũ kỹ, một tháng ít nhất cũng một lần quấy bánh đúc
để ăn và đem biếu họ hàng, thành thử không ăn cũng không được, và có ăn như thế
rồi mới biết là bánh đúc có phong vị riêng của nó.
Cụ tôi mất đi, rồi đến bà tôi, bây giờ đến mẹ tôi vẫn cứ giữ
nguyên nếp đó - có điều quấy bánh hơi thưa hơn lúc trước: không phải là một
tháng một lần, mà vài tháng một bận, và bận nào cũng nhiều, vì mẹ tôi quấy như
thế là để chia cho họ hàng và con cháu mỗi nhà vài đĩa.
Lâu lâu, đã ngấy với những món ăn béo quá, nặng quá mà có hôm
được thưởng thức một món quà thanh đạm như bánh đúc, người ta thấy mình như
cũng nhẹ hơn.
Thực ra, nồi quấy bánh cũng có láng mỡ một chút, và chỉ một chút
thôi, đủ để cho bánh ngậy và trơn mặt. Điều cần là bột phải xay cho thật
nhuyễn, nước vôi gia vừa tay, bánh quấy thật kỹ, để nguội ăn không nồng và bẻ
cái bánh thì giòn mà nhai vừa, không cứng.
Nhiều nhà làm bánh sợ bánh nát thường cho một chút hàn the: đó
là một điều nếu tránh được thì hay, vì hàn the ăn đầy. Bánh đúc quấy khéo ăn
trơn cứ lừ đi, vừa nhai vừa ngẫm nghĩ thì thấy thơm ngan ngát, thỉnh thoảng sậm
sựt một miếng dừa bùi, có nơi điểm lạc hay con nhộng, cũng khá gọi là lạ miệng.
Ai muốn đậm đà hơn thì chấm với vừng (một chén vừng vừa rang
xong bốc mùi thơm phưng phức), hay muốn có một chút gì cay thì nước mắm giấm ớt
đem ra chấm cũng ngon đáo để, nhưng ăn ít thì thú, dùng nhiều bứ, mà chóng
chán.
* * *
Có lẽ vì thế mà thứ bánh đúc này thỉnh thoảng mới làm chăng?
Thường thường lúc quấy bánh, người ta giảm chất dừa và lạc đi, để cho se mặt,
thái ra từng miếng rồi ăn, theo cái kiểu bánh đúc nộm hay bánh đúc nham. Ai bảo
rằng bánh đúc nộm hay bánh đúc nham là thứ quà nhà quê? Có một hôm nào đó, đi
qua một cửa hiệu buồn vắng khách ở phố Hàng Bè, Mã Mây, mà tình cờ ta được thấy
một hai người đàn bà trẻ tuổi gọi hàng bánh đúc nộm vào ăn thì ta mới quan niệm
được có những người Hà Nội thích ăn bánh đúc nộm như thế nào.
Ăn đến đâu, mát rời rợi đi đến đấy - nhưng đó không phải thứ mát
ác nghiệt của thịt bò khô ăn với đu đủ thái nhỏ trộn với lạp chín chương, mà là
một thứ mát dịu dàng, thơm tho, bát ngát như hít cả hương thơm của một vườn rau
xanh ở thôn quê vào lòng.
Bánh đúc đã dẻo mề dẻo mệt đi, lại húp cái nước nộm ngầy ngậy mà
mềm dịu, thoang thoảng mùi thơm của giá chần, của vừng rang, của chanh cốm -
không, cái mát đó thực quả là một cái mát Đông phương, thâm trầm và hiền lành,
chứ không rực rỡ hay kêu gào ầm ĩ. Tuy vậy, cái mát đó sẽ không được hoàn toàn
nếu lúc ăn, ta lại để thiếu mất thứ rau ghém, gồm mấy thứ chính: rau chuối thái
mỏng, ngổ Canh, thơm, kinh giới và tía tô. Những người nào xót ruột cứ trông
thấy một đĩa rau ghém đủ vị như thế cũng phải bắt thèm và muốn ăn bánh đúc nộm
ngay.
Cây chuối con thái ra thật mỏng, được ít nào thì cho vào một
chậu nước lã có đánh một tí phèn, đặt vào đĩa, trông như những cái đăng ten
trắng muốt; ngổ Canh và kinh giới thì xanh màu ngọc thạch; rau thơm sẫm hơn, còn
tía tô màu tím ánh hồng: tất cả những thứ rau đó không cần phải ngửi cũng đã
thấy thơm thơm ngan ngát lên rồi, mà mát, mà mát quá!
Dầm mỗi thứ rau đó vào một ít nước nộm rồi điểm mấy sợi bánh đúc
trắng ngà, và một miếng, anh sẽ thấy là ta và vào miệng tất cả hương vị của
những thửa vườn rau xanh ngắt nơi thôn ổ đìu hiu.
Nhưng không phải bánh đúc chỉ ăn theo lối nộm. Ở nhà có các cụ
bà có tuổi, người ta còn ăn bánh đúc nham.
Nham có ý ngấy hơn nộm một chút. Đáng lẽ là giá chần thì đây là
hoa chuối bao tử thái nhỏ, rồi tùy theo sở thích của từng nhà, đem trộn thật
đều tay với vừng trắng rang thơm, lạc giã nhỏ, thính, bì thái chỉ hay tôm gạo.
Có nơi lại làm nham với cua đồng thứ nhỏ, xé đôi, rang lên cho vừa vàng; người
ta bảo ăn thế giòn, nhưng người nào không quen thì có thể cho như thế hơi tanh
một chút.
Tất cả những thứ đó xâm xấp nước, gia thêm một tí mắm tôm chưng,
lúc ăn chấm nước mắm ớt vắt chanh, mát cứ như quạt vào lòng! Nham nhà chùa thì
có ý thanh đạm hơn: không có bì, không có tôm gạo, vị hơi ngọt vì cho thêm
đường.
Bánh đúc mềm nhưng giòn, ăn với nham chay, dẻo cứ quẹo đi, tạo
một phong vị đặc biệt; người ăn cảm giác lòng mình lâng lâng, nhẹ nhõm, như
đương ở một chỗ phồn hoa ầm ĩ vào một chốn đình chùa thanh vắng có bể nước mưa,
liếp tre và ao ở đằng sau, êm lặng đến nỗi thấy cả tiếng cá đớp bọt nước ở dưới
đám bèo ong bèo tấm.
* * *
Nhưng có một thứ bánh đúc được người ta mến nhất không những ăn
ngon miệng lại rẻ tiền nữa, là bánh đúc chấm tương.
Thứ bánh này quấy ở nồi xong được múc vào trong những cái đĩa
đàn to bằng bàn tay đứa trẻ, đến khi nguội và ráo, người ta bóc ra rồi tãi trên
mẹt lót lá chuối để đem bán một đồng vài bốn chiếc cho khách hàng.
Bánh trông mịn mặt, chung quanh mỏng, giữa phồng trông như da
thịt mát rợi của người đàn bà đẹp vừa mới tắm. Cắn một miếng thật ngọt, rồi vừa
nhai vừa ngẫm nghĩ, ta thấy rằng ta đã tạo hạnh phúc lạ lùng cho khẩu cái của
ta! Nó ngầy ngậy mà không béo, giòn vừa vừa thôi, mà lại thoang thoảng một mùi
nồng rất nhè nhẹ của nước vôi. Song le, tất cả những công trình trác tuyệt đó
có nghĩa gì đâu, nếu hạnh phúc đó không được chấm vào một chén tương nhỏ hạt,
vàng sánh, dìu dịu, ngọt lừ.
Tương của những hàng bánh đúc, cũng như nước chấm của những hàng
bánh cuốn, được pha mầu nhiệm lắm - ờ, lạ thật, làm sao ở nhà muốn khổ công làm
tương đến thế nào cũng không thể ngon được như tương của những bà hàng bánh
đúc?
Ai thích ăn cay, có thể dầm vào tương ấy một ít ớt cho nổi vị,
mà nếu đôi khi muốn đậm đà hơn, có một hai miếng đậu rán để nguội xé ra từng
miếng nhỏ điểm vào cũng không hại gì.
Đậu mềm, tương dịu ngọt, bánh đúc mỡ màng, cầm tay mà ăn vào một
buổi trưa hè thanh nhã, xa xa có tiếng ve kêu rền rền - không, tôi đoan chắc
với ông rằng: ta có thể ăn như thế mãi mà không biết chán.
Nhưng bánh đúc ngô - mà ta vẫn gọi là “rùa vàng” - làm bằng ngô
xay thành bột, và cũng có nước vôi, thì ăn có lạ miệng thật đấy, nhưng bứ và
chóng chán.
Thứ bánh đúc này cũng đổ khuôn trong những cái đĩa đàn, ăn
nguội, chấm với đường hay muối vừng.
Bánh màu hoàng yến, có ý rắn hơn thứ bánh đúc chấm tương, ăn
không lấy gì làm êm giọng, nhưng thỉnh thoảng nhấm nháp cũng bùi và lạ miệng.
* * *
Nát hơn thứ bánh đúc chấm tương một chút, bánh đúc hành mỡ ăn
béo hơn và có thể ăn hai cách là nóng hẳn hay nguội hẳn.
Ăn nóng thì ăn ngay vào lúc bánh vừa ở nồi múc ra đĩa, khói lên
nghi ngút; ta rưới một ít hành chưng mỡ nước, rồi xắn từng miếng chấm nước mắm
pha giấm ớt, ăn với đậu rán. Ăn bánh đúc hành mỡ hàng thì phần nhiều ăn nguội,
vì từ chỗ làm bánh lên đến trên phố, thường là bánh đã nguội rồi.
Nhiều người thích nguội như thế vì nó mát, vừa ăn vừa nhởn nha
suy nghĩ thì trong cái mềm, cái mát hơi nồng của nước vôi có cái thơm, bùi của
hành mỡ chưng lên vừa vặn, không sống mà cũng không khét, điều hòa, tiếu tấu
như một bài thơ bát cú gói ghém đủ hết cả ý mà không thừa lời.
Thứ bánh này ăn với đậu rán để nguội, chấm một thứ nước mắm rơn
rớt chua dầm ớt, mà ăn vào những buổi trưa đầu mùa thu, thì thật “hợp tình hợp
cảnh” lạ lùng.
Đậu mềm, dầm vào nước mắm giấm pha vừa vặn, ăn ý với bánh đúc
quá chừng. Và người ta thấy rằng đã ăn cái thứ bánh đúc hành mỡ này mà thiếu
mất vị đậu, thật quả là thiếu lắm.
Người ta ăn bánh cuốn với đậu; nếu thiếu đậu thì có thể ăn với
thịt quay, ăn với chả lợn không sao; nhưng đến cái thứ bánh đúc hành mỡ này,
quả là tôi chưa thấy ai ăn điểm với thứ khác, ngoài đậu rán. Đậu rán và bánh
đúc hành mỡ là bóng với hình, là non với nước, là trai với gái, thật hợp giọng,
thiếu đi một thứ thì tự nhiên cuộc đời thiếu vẻ đẹp ngay.
BÁNH KHOÁI
Cũng mỡ màng, nhưng không có hành chưng, còn một thứ bánh nữa
thỉnh thoảng ăn cũng thú lắm, là bánh khoái.
Bánh khoái cũng quấy như bánh đúc, nhưng không có nước vôi, và
nát hơn bánh đúc nhiều.
Ngay trước khi xảy ra chiến tranh, bánh khoái chợ Mơ có tiếng là
ngon: người ăn ngồi ngay trên một cái ghế dài cạnh gánh hàng; bánh múc ra bát
là ăn ngay, trong lúc khói bốc lên nghi ngút.
Đây cũng là một thứ quà buổi trưa của Hà Nội: người bán đi rong
phố phường lấy vải bông và buồm, đậy nồi bánh cẩn thận để giữ bánh nóng lâu, ăn
một hai bát, tỉnh người ra trông thấy. Nhưng bánh này ngon và được chuộng, một
phần lớn cũng vì có bánh giầy cắt nhỏ - thứ bánh giầy mơ, ăn mềm mà có rắc đậu
ở trên mặt, chứ không phải là thứ bánh giầy to, nhẵn, bóng những mỡ, rất phổ
thông hiện giờ, mà người ta vẫn gọi là bánh dầy Quán Gánh.
Thứ bánh giầy Mơ này bây giờ ít thấy, ngày trước bán một xu hai
chiếc, và có hai thứ nhân: đậu hay đường.
Trong bánh khoái nóng hổi, người ta cắt mấy miếng bánh giầy Mơ:
trộn đều lên cho bánh khoái và bánh giầy hợp hoan với nhau rồi ăn, ta vừa thấy
vui mắt (vì đậu vàng nổi lên như vị sen trong một cái ao trắng muốt) mà lại êm
giọng, ngầy ngậy như mùi da thịt một đứa trẻ bụ bẫm, và bùi một cách thanh
thanh.
Ăn bánh khoái rưới nước mắm hay trộn với ruốc, tức là làm phí cả
bánh đi, mà người ăn lại còn bị coi là tục.
Cái thú ăn bánh khoái là nó nát mà chính lại ráo rẻ: nhởn nha
xúc lên đầu đũa ăn từng miếng nhỏ, có vẻ như ăn một bát yến chay - mà cái vị
mặn của muối không có công dụng gì khác hơn là nâng cao chất bùi của đậu bánh
giầy cho nó nổi lên, như một nghệ sĩ tài tình điểm một hai nét vàng vào một bức
vẽ sương sớm cho nổi cảnh sắc u huyền, thơ mộng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét